In het kader van Open Monumentendag met als thema Erfgoed en architectuur, organiseert Martenastate in Koarnjum op zaterdag 13 september een bijzonder programma rond de architectuur van rijksmonument Martenastate én gemeentelijk monument Martena Zathe. Architectuurhistoricus Marloes Eskens
verzorgt korte lezingen over de architecten Willem Cornelis de Groot en Herman Rudolf Stoett en hun ontwerpen voor Martenastate en Martena Zathe. Aansluitend neemt zij de bezoekers mee langs de gebouwen. Aanvangstijden: 09.30 uur, 11.00 uur, 13.30 uur en 15.00 uur. De toegang is gratis. Bij aanvang
verzamelen bij ingang Martena Zathe, Martenawei 4, Koarnjum.
Korte lezing met aansluitend rondleiding
Het programma start steeds in het lytshús met een korte lezing van circa 20 minuten van Marloes Eskens over beide architecten W.C. de Groot en H.R. Stoett en hun
ontwerpen. In de aansluitende rondleiding langs Martenastate en Martena Zathe wijst Eskens op interessante details van de monumenten. Aansluitend kunnen bezoekers
natuurlijk verder het landschapspark verkennen en/of gebruikmaken van de horeca in de Túnmanswente, de voormalige tuinmanswoning. Verder zijn zes panelen met tekst en een audiotour met QR-code geplaatst langs de Martenawei en Swarte Singel met informatie over enkele historische personages in en rond Martenastate. Deze informatie is individueel toegankelijk van 12 september tot en met 21 september.
W.C. de Groot (1853-1939)
De architect Willem Cornelis de Groot – voor het grootste deel van zijn leven woonachtig in Leeuwarden – is rond 1900 een van de belangrijkste architecten van Friesland. Het oeuvre dat De Groot heeft nagelaten is niet alleen zeer omvangrijk, maar ook zeer gevarieerd en omvat een breed scala van gebouwtypen. Naast blikvangers als het
Gabbema Gasthuis en de Hollanderwijk in Leeuwarden ontwierp W.C. de Groot in 1899-1900 ook het nieuwe Martenastate in Koarnjum. Dit beeldbepalende gebouw – in 2003 is het miniatuurkasteeltje aangewezen als beschermd rijksmonument – is door De Groot ontworpen in een eclectische neorenaissance trant. In 2009 wijdde het Fries Museum een grote overzichtstentoonstelling aan de architect. Marloes Eskens was als onderzoeker in dienst van het Fries Museum en betrokken bij de totstandkoming van de tentoonstelling. Daarnaast is zij een van de auteurs van de monografie die in datzelfde jaar verscheen.
H.R. Stoett (1837-1887)
Een andere architect Herman Rudolf Stoett is in 1863 verantwoordelijk voor het ontwerp van de naastgelegen dorpsboerderij – nu bekend onder de naam Martena Zathe. De in Leeuwarden geboren H.R. Stoett treedt in de tweede helft van de 19de eeuw in de voetsporen van zijn vader architect Frederik Stoett (1811-1885) en kiest hetzelfde
beroep. Net als W.C. de Groot ontwerpt Herman Rudolf Stoett diverse gebouwen die vandaag de dag als gemeentelijk monument of rijksmonument zijn aangewezen. Naast de bovengenoemde dorpsboerderij in Koarnjum zijn dit bijvoorbeeld de Joodse school (rijksmonument, 1886) aan de A.S. Levissonstraat te Leeuwarden en het Marcelis Goverts Gasthuis te Leeuwarden (rijksmonument, 1877). Bovendien zijn zowel H.R. Stoett als W.C. de Groot voor een periode huisarchitect geweest van het Sint Anthony Gasthuis.
Afgelopen juli heeft de gemeente Leeuwarden de dorpsboerderij samen met het lytshús aangewezen als beschermd gemeentelijk monument. Belangrijke afweging voor de aanwijzing is onder meer dat de boerderij een kenmerkend voorbeeld is van een Friese negentiende-eeuwse kop-hals-rompboerderij. In 2024 is een ingrijpende restauratie van boerderij en lytshús afgerond onder leiding van architect Jaap Ruedisulj.
